Karaborsa Nasıl Yaygınlaştı?

“Karaborsa nasıl yaygınlaşmıştır?”  sorusu karaborsanın tarihi hakkında bilgi edinmek adına önemli bir sorudur. Karaborsa aslında illegal bir ekonomik faaliyettir. Karaborsanın yaygınlık kazanması temel olarak hükümet - fiyat kontrolleriyle ve vergi ödemek istemeyen kişilerin faaliyetleriyle meydana gelir. Bu ekonomik faaliyet içerisinde satıcılar vergi ödemez. Ayrıca yasaklı malların satışı da gerçekleştiği için karaborsanın ülke ekonomisine olumsuz etkileri bulunduğunu söyleyebiliriz. Bu yazımızda karaborsanın nasıl ve neden yaygınlaştığı, savaş ekonomisi ile karaborsanın ilişkisi, karaborsa türleri gibi konuların açıklamasını yapacağız.
 

Karaborsa ile ilgili merak ettiğiniz tüm detayları sitemizde bulunan “Karaborsa Nedir? Karaborsaya Düşmek Ne Demektir?” konulu makalemizi inceleyebilirsiniz.

Piyasada Karaborsa Varsa Bunun Nedeni Nedir?

Piyasada karaborsanın bulunmasının farklı etkenleri bulunur. Özellikle ülkelerin ekonomik sorunlarla baş başa kaldığı dönemlerde karaborsanın ortaya çıktığı ve yaygınlaştığı görülmektedir. Peki bir piyasada karaborsanın bulunmasının temel etkenleri nelerdir?
 
“Gölge piyasalar” olarak da tanımlanan karaborsa, satıcıların yasaklı ürünleri takas etmesi sırasında ortaya çıkar. Satıcıların gerçekleştirdikleri işlemler kaydedilmediği için bu durum ülke ekonomisinin doğru şekilde analiz edilmesini engeller. Yasaklı ürünlerin takası sırasında oluşan karaborsa, satıcıların vergi ödemek istememeleri durumunda da oluşabilir. Bu durumların her biri, karaborsanın çok geniş bir tanımlamaya sahip olduğunu ifade etmektedir. Karaborsa faaliyetlerinin yasalarla önlenmemesi, ülke ekonomisinin bu durumdan olumsuz etkilenmesine neden olacaktır.

Karaborsa Neden Yaygınlaşmıştır?

Karaborsanın neden yaygınlaştığı ise üzerinde hem akademik araştırma yapılması hem de düşünülmesi gereken bir sorundur. Türkiye’de ve dünyanın pek çok ülkesinde karaborsacılığın yaygınlık kazandığı belirli dönemler vardır. Osmanlı Dönemi’nde karaborsa 19. yüzyılın ortalarında görülmüştür. Karaborsa ve Osmanlı ilişkisini ve Osmanlı’da narh sistemini de anlattığımız “Karaborsa Nasıl Ortaya Çıktı?” makalemizi incelemenizi öneriyoruz. Osmanlı’da Sultan Abdülaziz döneminde, yalnızca ekmekte narh uygulanmış, kalan ürünlerde narh sistemi kaldırılmıştır. Bu durum, zamanla karaborsacılığın artış göstermesine neden olmuştur.
 
Ülke ekonomilerinde serbest piyasa ekonomisinin uygulanması da karaborsacılığın artış göstermesinin nedenleri arasında yer almaktadır. Serbest piyasada karaborsa konusu serbest piyasa ekonomisinin açıklanmasını zorunlu kılar. Serbest piyasada devlet, ürünlerin fiyatlarına müdahale etmez. Bir ürünün fiyatı, arz-talep dengesine göre belirlenir. Bu durum suiistimale açıktır. Bu ekonomik modelde hükümet, ekonomik müdahalelerini çok büyük bir ölçüde kısıtlar. Özellikle arz-talep dengesinin bozulduğu dönemlerde bu ekonomik model içerisinde satıcılar, ürünlerin fiyatlarını yasadışı şekilde yükseltebilir. Peki savaş dönemlerinde ekonomik faaliyetler ile karaborsacılık arasında nasıl bir paralellik kurulabilir?

Savaş Ekonomisi ve Karaborsa

Savaş dönemlerinde ekonomik faaliyetlerin belirli ögelere göre oluşturulması, karaborsacılık gibi faaliyetlerin artmasına neden olur. Özellikle bu tarz dönemlerde askeri harcamalarda artış görülmesi, ekonomik önceliklerin doğru belirlenmesini olumsuz etkileyebilir. Bilindiği üzere ülkeler sınırsız kaynaklara sahip değildir. Bu nedenle var olan kaynaklar, savaş dönemlerinde istenildiği gibi kullanılamayabilir. Bu tarz dönemlerde karaborsanın yaygınlık kazanması gibi bir durumla karşılaşıldığını söyleyebiliriz. Savaş ekonomisinin çıkmaza girmesi enflasyonun da yükselmesine neden olmaktadır. 

Karaborsa Türleri Neler?

Karaborsacılık faaliyetlerinin türü, karaborsa türlerini de belirler. Yasa dışı ürünlerin satışı da karaborsacılık faaliyetleri içerisinde değerlendirilir. Bu gibi durumların her biri, akıllara karaborsa türlerini getirmektedir. Aşağıda türleri inceleyebilirsiniz.
 

• Düzenlemelere Dayalı Karaborsa
• Ticaret Odaklı Karaborsa
• Ekonomik Odaklı Karaborsa

Düzenlemelere Dayalı Karaborsa

Hükümetin koyduğu tavan fiyat, çeşitli dönemlerde kıtlık yaratabilir. Doğal afet sonrasında hükümet, bir gıda ürününün fiyatını sınırlandırabilir. Bu durum, ilgili ürünün hızla tükenmesi gibi bir sonuca neden olur.

Ticaret Odaklı Karaborsa

Bazı dönemlerde çalışma durumundan yoksun olan kişiler, doğrudan karaborsacılık faaliyetinde bulunmak istemeseler bile kazanç elde edebilmek için gelirlerini devlete bildirmeyebilir. Örneğin Türkiye’de 15 yaşını doldurmuş gençler, yasalarla belirlenen şartlar çerçevesinde iş hayatında bulunabilir. Bu kuralın çiğnenmesi ve özellikle 15 yaş altında çocukların çalışması, karaborsacılığa dahil olabilir. Ticaret Odaklı Karaborsa kapsamında değerlendirilebilen durumlardan bir diğeri de yurtdışına seyahat amaçlı giden öğrencilerin çalışma vizesi almamış olmalarına rağmen çalışma hayatında bulunmasıdır.

Ekonomik Odaklı Karaborsa

Ekonomik Odaklı Karaborsa, bir ülkede işsizlik oranının yüksek olması durumunda meydana gelir. “Gölge piyasalar” olarak adlandırılan karaborsa, insanların iş bulamadıkları durumlarda ön plana çıkar. Karaborsa neden oluşur sorusu kapsamında, ülkenin işsizlik durumunun önemli olduğunu ve bu konuda analizlerin yapılmasının gerekli olduğunu söyleyebiliriz. Her ne kadar komşunun köpeğine nakit ücret karşılığında bakmak masum bir iş olarak görülse de uyuşturucu satıcılığı, durumun vahametini gözler önüne sermektedir.
 
Bir özet yapmamız icap ederse, bir ülkede ya da bölgede karaborsanın yaygınlaşma sebepleri genelde aşağıda sıraladığımız gibi olmaktadır.
 

• Ülkede işsizlik oranı artmış olabilir.
• Savaş ekonomisi devrede olabilir.
• Hükümet tarafından konulan tavan fiyat uygulaması kıtlık yaratabilir.
• Bir ülkede insanlar, gelir elde edebilmek için kazançlarını devlete bildirmiyor olabilir.